INLEIDING

Het is vakantie en ’s ochtends aan het ontbijt wordt door mijn wederhelft het voorstel gedaan die avond naar het filmhuis in Zevenaar te gaan naar een film over Hannah Arendt te gaan. Het filmhuis kende ik wel, al was ik er nog nooit geweest, Hannah Arendt kende ik niet, hoewel ik het affiche van de film wel eerder had gezien. Het filmzaaltje in Zevenaar was een aangename verrassing, beslist de moeite waard om vaker te bezoeken. De film was mogelijk nog een grotere verrassing. Ik moet namelijk bekennen dat ik nog nooit van Hannah Arendt had gehoord, tot deze ochtend. Met de kennis van nu is dat op zijn minst opmerkelijke omdat zij een zeer bekend politiek denker en filosofe is. Als politicoloog had ik haar moeten kennen. Veel tijdgenoten van haar kende ik wel van naam (Heidegger, Camus, Sattre, Husserl, Habermas). Nu moet ik bekennen dat filosofie heel sterk appelleert aan mijn geduld dat onvoldoende aanwezig is. Mogelijk ook omdat mijn intellectuele bagage te beperkt is, kom ik bij de genoemde denkers niet verder dan naamherkenning en wat algemeenheden. Hannah Arendt kende ik dus echt niet. Zou het komen dat ze een vrouw is en dat de wetenschap toch nog overwegend een masculine aangelegenheid is? Wie zal het zeggen, maar de film over haar heeft veel achterstand in kennis en weten (over haar) goedgemaakt. Een prachtige film die de moeite waard is.

KORTE LEVENSLOOP

Hanna Arendt is geboren in de buurt van Hannover (1906). Tot 1933 is ze een aantal keren verhuist binnen het toenmalige Duitsland en ze studeerde in Marburg (deelstaat Hessen), Berlijn en Freiburg. Met een van haar professoren, Heidegger, kreeg ze een liefdesrelatie, al heeft zijn denken (over denken en de vrije wil) een wig in de liefdesrelatie gelegd, mede door zijn (vermeende) steun aan Hitler. Toch blijft ze de rest van haar leven contact met hem houden en onmiskenbaar is de invloed van Heidegger aanwezig op het werk van Arendt. In 1933 moest Arendt vluchten vanwege haar werk in de zionistische beweging. Ze vlucht naar Frankrijk, maar als de Duitsers in mei 1940 dit land binnenvallen, wordt ze door de Fransen (preventief) geïnterneerd. Ze weet uit één van de kampen (Gurs) te vluchten, vindt haar man toevalligerwijs terug en ze vluchten naar de VS alwaar ze in 1951 haar grootste werk schrijft nl. The Origins of Totalitarianism. Ze is een vooraanstaand wetenschapper op verschillende universiteiten in de VS. In 1961 wordt ze gevraagd om als journalist het Eichmann-proces in Israël bij te wonen. Haar bevindingen over met name de persoon van Eichmann in relatie tot de gruwelen van de Holocaust brengen haar in een lastig parket. Over deze episode van haar leven handelt de film.

ESSENTIE

De essentie van de film, of in ieder geval mijn essentie, is het feit dat Hannah Arendt zich verbaast over de onbeduidendheid van de persoon Eichmann gedurende het proces. ‘Hoe kan deze man nu medeverantwoordelijk zijn voor de massavernietiging van Joden gedurende de Tweedewereldoorlog? Hannah Arendt komt tot de conclusie dat Eichmann in ieder geval geen monster is. Zij wordt beticht dat ze Eichmann verdedigt, maar het is vooral haar verbazing over de onnadenkendheid van een individu dat zich mee laat slepen in de machinerie van een (oorlogs)proces. Eichmann geeft in het proces (De film wordt afgewisseld met echte beelden van het proces in Israël in 1961/62) meerdere malen dat hij ‘slechts’ zijn werk deed en dat was de logistiek van de transporten van Joden naar de vernietigingskampen. Dat is voor Eichmann dan ook de reden om zich van schuld vrij te pleiten, want hij was immers niet verantwoordelijk voor de dood van miljoenen Joden. Hij deed slechts zijn werk. Hannah Arendt gelooft in de oprechtheid van Eichmann dat hij daadwerkelijk gelooft in zijn eigen onschuld. Juist dit heeft de (politiek) filosoof in Arendt verbaasd en verbijsterd, maar het heeft haar niet weerhouden haar eigen kijken hierin te bewaren. Hierin stuitte zij op verzet, agressie en zelfs doodsbedreigingen. De hele Holocaust moest toentertijd (en nog steeds een heikel punt) gezien worden als het werk van monsters en het proces moest aangeven dat het goede zal zegevieren. Hannah Arendt wilde niet weten van een vanzelfsprekend ‘goed en slecht’, veel meer was ze geïnteresseerd in het denken van mensen in bepaalde (extreme) omstandigheden. Of misschien wel het uitschakelen van het denken en/of de gewetensfuncties. Dit was niet voorbehouden aan monsters, maar kan een ieder ‘overkomen’ onafhankelijk van plaats en tijd.

DE FILM

Hoewel de film naar huidige maatstaven ‘slow’ was, speet het me dat ik niet de beschikking had over een pauzeknop. Er waren prachtige uitspraken bij, die mij soms iets te snel gingen. In ieder geval te snel om ze nu te kunnen citeren in dit blog. Hannah Arendt en daarmee de inhoud van de film was, zoals eerder gezegd, volkomen nieuw voor mij. Ik kan een ieder met een beetje maatschappelijk engagement aanraden om de film te gaan zien. Of het mij zal uitnodigen om werk van Hannah Arendt te gaan lezen, waag ik te betwijfelen. Ik zei hierboven al, dan wordt mijn ongeduld te zeer aangesproken. Wat dat betreft voel ik me net een middelbare scholier die op basis van de film een boekbespreking probeert te maken. Ik kan echter niet het geduld opbrengen om de filosofische werken van Arendt te gaan bestuderen. Helaas, de hedendaagse tijd slokt me te veel op met ‘druk, druk, druk…….’. We hebben bijna geen tijd om na te denken of langer dan een film stil te staan bij essentiële thema’s.

VERBANDEN

Ieder boek, film of gebeurtenis wordt door een ieder uiteraard gerelateerd aan je eigen referentiekader op basis van je socialisatie-proces. Het idee dat Arendt naar aanleiding van het Eichmann-proces aangeeft dat individuen in staat zijn een (essentieel) radertje te vormen in een gruwelijk proces, zorgt voor verbanden naar het heden. Ik refereer dan niet aan grootse (politieke) gebeurtenissen, maar naar het alledaagse leven. Zorgt de inrichting van veel processen in het arbeidsproces van nu, met een toename van digitalisering, ook niet voor een soortgelijke machinaties? In de zorg, het onderwijs en vele andere werkterreinen wordt de werkende mens vaak gereduceerd tot een radertje in het systeem, maar wat doet dat met het verantwoordelijkheidsgevoel voor het geheel? Ik moest er naar aanleiding van deze film zomaar aan denken.

Voor meer achtergrondinformatie over de film en acteurs, klik op de volgende link.

Eindbeoordeling is een verdiende 8