moslims

Ik ben Sprakeloos/JeSuisMuet

/ sprakeloosid / 5 reacties

20150109_212108Bij het affiche Maarten van Rossem* bespreekt de toestand in de wereld, denk ik niet meteen aan mondiale roze vergezichten. Zijn imago als veel belezen en hooggeleerd historicus in combinatie met spottend humoristisch gebrom is wel een aanbeveling om zijn lezing bij te wonen. Recent is hij vaak op televisie als onvolprezen voorzitter bij de ‘Slimste Mens’. In dit programma heeft hij al menigmaal weersproken dat hij een aartspessimist is. Ik herinner me zijn woorden dat hij eigenlijk best een positieve inborst heeft. En omdat Maarten van Rossum waarschijnlijk weinig van doen heeft met mediatraining komt dat positieve klaarblijkelijk voor de goegemeente niet aan de oppervlak. Aan het einde van de avond moet ik toegeven, Maarten van Rossem is zeker geen pessimist, in ieder geval een relativist met een licht optimistisch randje.

MAARTEN VAN ROSSEM & HOPE XXL IN DUIVEN

De kaartjes voor de avond waren al binnen voordat de gebeurtenissen rondom Charlie Hebdo zich voltrokken. En als Van Rossem dan toch spreekt over de toestand in de wereld komt zoiets uiteraard aan de orde. Hoe schril is het contrast tussen de gebeurtenissen in Parijs en de daarop volgende zwartmakerij tussen allerlei fundamentalistische maarten 3groeperingen en domkoppen op internet en de idealistisch inslag van de organisatie van deze avond Hope XXL. Hope XXL is een Liemers initiatief dat streeft naar een vreedzame samenleving in de hele wereld met als slogan ACT LOCAL, THINK GLOBAL. Met het startpunt in de Liemers (o.a. Duiven, Zevenaar) proberen jongeren over de hele wereld te komen tot een lijst met aanbevelingen (Liemers maarten 6List) en willen die gaan aanbieden in de vergadering van de VN. Een niet geringe ambitie die in 2009 al is begonnen en na 6 jaar moet in mei 2015 de Liemers List, verkregen door contacten met jongeren over de hele wereld, worden aangeboden aan de VN. En als Maarten van Rossem een van de vele leden van de Raad van Aanbeveling is voor HopeXXL is dat een niet gering ontlastend bewijs voor zijn vermeende pessimistische aard.

Zelf ben ik met tijden wel wat doemdenkerig of heb in ieder geval last van Weltschmerzen en de afgelopen dagen heb ik me kunnen laven met gruwelijke beelden en nieuws over de gebeurtenissen in Parijs en de rest van Europa. En als je dan het nieuws of de sociale media induikt, kan je er ook niet omheen. We zijn in oorlog wordt er geroepen door sommige politici. Iedere quote en beweging van politici en andere hoogwaardigheidsbekleders wordt vervolgens door de media uitvergroot en iedere ook maar net geletterde kan zijn of haar mening op de sociale media kwijt. Veel haatzaaierij en eendimensionaal denken is het gevolg, de redelijkheid bij het gewone publiek, waaronder ikzelf, dreigt te verdwijnen naarmate het nieuws intensiever, maar daardoor niet altijd objectiever wordt.

MEDIA EN VEILIGHEIDSGEVOEL

,,Terrorisme is de macht van de machtelozen,” is een quote van Maarten van Rossem op de onvermijdelijk vraag een reactie te geven op de actuele gebeurtenissen in Parijs. Het gevaar is vooral de reactie van de overheid en het roeptoeteren in de media. De overheid moet zich indekken bij dit soort situaties en de media moet vooral nieuws maken om klanten te binden. Dit zijn twee belangrijke ingrediënten om de angst in de maatschappij aan te wakkeren. Objectief zijn er helemaal geen redenen om aan te nemen dat de gemiddelde burger gevaar loopt. Vooral de dreigende taal van minister Opstelten hekelt Van Rossem. De minister zegt dat Nederland op alles voorbereid moet zijn, maar tegelijkertijd wordt een reëel gevaar voor doden, gewonden en vernieling afgedaan met Het moet wel een feestje blijven. Van Rossem doelt daarbij op de vele vingers, ogen en andere lichaamsdelen die door vuurwerk gemist moeten worden. Opstelten geeft daarmee aan helemaal niet voor veiligheid te zijn. Van Rossem denkt dat Nederland steeds veiliger wordt in vergelijking met veertig jaar terug. Het aantal verkeersdoden is nu nog maar 600 (!) op jaarbasis. Hij vergelijkt dat met de cijfers van begin jaren zeventig (ruim 3000). Het gevaar om in verkeer om te komen is vele malen groter dan slachtoffer te worden van een terroristische aanslag, maar de angst bij de bevolking, mede gecreëerd door overheid en media is oneindig groot. Zelf zie ik cijfers langskomen via twitter van de Europese politie (Europol) over het aandeel van fundamentalistische terroristische daden door moslims in verhouding met ander terroristisch geweld. De schellen vielen van mijn ogen.
Bij het schrijven van deze zin (zaterdagmiddag 10 januari) kijk ik op twitter en de ach en wee’s van afgelopen dagen over het gevaar van de moslims en de steunbetuigingen aan Charlie Hebdo zijn tanende. Het korte rokje van Eva Jinek en de uitslag van de oefenwedstrijd van Ajax in Qatar (!) is belangrijker. En misschien is dat ook maar goed, maar het relativeert wel. Bij de manifestatie in Parijs zal door de media-aandacht alle voor- en tegenstander van de moslims weer vol op het orgel gaan. Wie heeft het dan nog puur over de persvrijheid?

Bron: Europol

(interessant zijn ook de statistieken van Eurostat met pdf-bestanden per jaar)

HET GESCHREVEN WOORD IN ALLE VRIJHEID

Wie kende Charlie Hebdo voor afgelopen week? We zijn nu allemaal Charlie en terecht, want wie aan het vrije woord komt, heeft het in de westerse samenleving niet begrepen. Wie hiermee op de manier van de geradicaliseerde moslims een eind wil maken door te moorden, maakt het leven van vele mensen wel heel zuur. Op de eerste plaats natuurlijk de directe slachtoffers en hun familie, maar ook zij die willen leven met ‘Liberté, Egalité en Fraternité. Ik ben er ook zo één. De slogan van de Franse Revolutie geldt wat mij betreft voor alle ingezeten. Ik ben derhalve hartgrondig eens met burgemeester Abutaleb van Rotterdam als je deze waarden niet kunt of wilt nastreven, dan rot je maar op. Ik kan er met mijn hoofd niet bij dat je zoiets als satire, smakeloos of stijlvol, als een reden ziet om de barbarij nieuw leven in te blazen. Ik vind het sowieso onverstandig om aanhanger te zijn van een boek en daarbij je eigen denkvermogen uit te schakelen. Of dit nu de Koran, de Bijbel, Das Kapitaal of welk andere levensleidraad is. Als je moet moorden dan deugd dat boek (op delen) misschien niet, maar vooral die moordenaars deugen niet. Het gekke is echter dat allerlei anti-moslims op een bijna fundamentalistische wijze ook de Koran schijnen te doorgronden en denken te weten dat iedere moslim in wezen een moordmachine is. Heel curieus is dat. In naam van een religie moorden of uitsluiten is onaanvaardbaar, of dit nu de islam is of in het (recente) verleden het christendom, het is abject.
Wij zijn dus allemaal Charlie? Hoe lang is het geleden dat de Nederlandse overheid Gregorius Nekschot heeft opgepakt, juist omdat hij aan de (misschien wel) rafelranden van de persvrijheid knabbelde? Met dit vergelijk kwam Van Rossem. Gelukkig hebben wij genoeg Checks & Balances om niet tot vrijheidbenemende maatregelen te komen. Dat is waar een ieder toch voor strijdt, zondag 11 januari 2015? Als dat de intentie is, dan ondersteun ik het van harte. Als het misbruikt wordt voor verdere polarisatie, dan pas ik. Ik onderschat zeker niet de gevaren van toenemende spanningen tussen bevolkingsgroepen. De kans dat daarbij meer doden vallen door moslimextremisme is reëel aanwezig, de kans dat dit erger wordt als de angst regeert is 100% zeker. Ik wil derhalve een van de uitgangspunten van Hope XXL nogmaals herhalen: ,,dat de mens vatbaar is voor redelijkheid. Redelijkheid delft vaak het onderspit omdat men in deelbelangen denkt en het geheel niet in acht neemt.”

NASCHRIFT

De bijeenkomst van HopeXXL en de gebeurtenissen in Parijs en Europa kwamen toevallig bij elkaar in dit blog. De intenties van de jongeren en de Liemers List vormen mogelijk een contrast met met het gevaar op polarisatie in de (Europese) samenleving. Alleen het feit dat Marine Le Pen geen uitnodiging krijgt om mee te demonstreren is al een veeg teken. Over Liberté, Egalité en Fraternité gesproken. Zijn er niet op afzienbare tijd verkiezingen in Frankrijk en streeft Hollande deelbelangen na die een mogelijke glorieuze aanwezigheid maarten 5van Le Pen ongewenst maken? ACT LOCAL, THINK GLOBAL, al bloggend achter mijn computer zie ik het allemaal maar aan. Ik vind het optimisme van Hope XXL toch een stuk ontspannender dan het bekvechten op de sociale media. Bij het afronden van dit stuk is de twittergemeenschap vooral bezig met minder ernstige zaken. Wederom misschien een goed teken.

 

 

* Daar waar ik Maarten van Rossem nadrukkelijk aanhaal in de tekst is afkomstig van hem, de rest is hooguit op basis van zijn bevindingen, maar vooral mijn eigen mening.

Laten we bidden, of bellen?

/ sprakeloosid / 4 reacties

Ik durf te stellen dat katholieken creatiever zijn dan veel calvinisten, in ieder geval buigzamer in zijn algemeenheid. In de middeleeuwen wisten ze al een levendige handel te creëren met het zielenheil van onze voorouders door aflaten te verkopen. Ze hadden blijkbaar veel vrijkaarten gekregen voor ‘Hierboven’ en wilde daar een slaatje uit slaan. Hun handel, maar vooral wandel heeft er voor gezorgd dat tot diep in de 19e eeuw het Paapse geloof een relatief zieltogend bestaan heeft gekend in onze contreien. Die anderen handelden niet meer met geld voor een plekje in de hemel, maar wisten wie er voorbestemd was, mits een keurig en afgemeten aards leven was volbracht. En hierop werd dan weer nauwgezet gelet door de protestantse gemeenschap. Of het er al met al gezelliger op is geworden, durf ik niet te beweren.

In Nederland hebben de katholieken zich in rap tempo hersteld al zorgt de ontkerkelijking ook voor hen dat gezocht moet worden naar alternatieven om zieltjes te winnen.

20140801_134350_Android

Zo liep ik op een zomerse dag in Den Bosch en omdat ik daar niet al te vaak ben, wilde ik graag een bezoekje brengen de St. Jan. Een keer eerder was ik er en het alziende oog in het centrum van de kerk is me bijgebleven. Het oog keek nog steeds, maar ik heb geen idee wat het ziet. Op dat moment in ieder geval een mannetje uit Duiven wat terugkeek, voor de tweede keer. Tot daadwerkelijk oogcontact is het volgens mij niet gekomen.

Ook het plein en de gebouwen rondom de kerk zijn zeker de moeite waard. Ik nam het in me op en kwam en passant een heel nieuwerwets bord tegen, een soort verkeersbord maar dan voor het spirituele verkeer. Hoewel katholiek opgevoed en een aantal sacramenten doorlopen, durf ik niet te beweren dat mijn verkeerslessen op dit gebied diepgeworteld zijn al ben ik geen analfabeet, of hoe zeg je dat op kerkelijk gebied, o ja ongelovige of onwetende?

20140801_134151_Android

Ik kon een glimlach niet onderdrukken, want het was een typische katholieke streek om mensen uit te nodigen te bellen met de engelen. Het bord legt verder uit dat engelen de contactdragers zijn tussen twee realiteiten, tussen het tijdelijke en het eeuwige. En je kunt ze bellen en de kerk heeft blijkbaar het juiste nummer gevonden en publiek gemaakt. Zo zijn ze tegenwoordig ook wel weer. Niet onbelangrijk is te vermelden dat het niet gratis is, maar de opbrengsten zijn niet voor het in stand houden van een Rijk Roomsch Leven, maar voor het onderhoud van de St. Jan, een nobel streven. Ze hebben geleerd van enkele eeuwen terug blijkbaar.

Bellen met de engelen dus. Zouden het katholieke engelen zijn, want volgens mij hebben de protestanten veel minder met die poespas. En wat als je helemaal niet van christelijke huize bent? Zouden er ook moslim-engelen zijn, en hindoeïstische communicators tussen de mens en de goden? Misschien hebben ze wel een rooster? En zouden de telefoontarieven van iedere engelsoort gelijk zijn?

Ik denk dat het meer waarschijnlijk is dat er maar één engelengroep is die zich in vorm kunnen schikken naar de beller, maar dat hun boodschap eensluidend zal zijn. Tenminste ik hoop dat die hemelse telefooncentrale er zo uitziet. Dus anders dan op de aarde waarbij de verscheidenheid in geloofsbeleving zo groot is, dat het blijkbaar in de menselijke aard verankerd ligt om andersdenkenden een lesje te leren. In de christelijke wereld weten we inmiddels dat de afkeer van de middeleeuwse katholiek kerk zo groot was, dat dit op 177 protestantse manieren duidelijk gemaakt moet worden. Er zijn vast geen 177 dito engelen. En wat te denken van de idioterie in het Midden-Oosten waarbij Allah de enige god is, maar hoe die gediend moet worden is nog een immens twistpunt zien we in Irak, Syrië en de wijde omgeving van die landen. Voor veel van die bewoners daar zullen er vast en zeker dubbele diensten gedraaid moeten worden, als tenminste de telefooncentrale niet weggebombardeerd is.

Voor de echte nooddruftigen zal ik me inhouden en vooral niet bellen. Anderen hebben het harder nodig. En wat moet ik aan de engelen vragen? Hoe ik die €1500, – reparatiekosten aan de auto te boven moet komen zonder er last van te hebben? Of dat die hond in de buurt nu eens aangelijnd blijft zodat we onze hond niet hoeven te redden uit de bijtgrage tanden van dat mormel? Dat is allemaal kleinleed en prietpraat voor de engelen, daar durf ik niet mee aan te komen. Zeker nu niet, bij die trieste mondiale onrust in de wereld. Als er een skype-verbinding is, neem ik mijn beslissing in heroverweging.  Ik ben best wel benieuwd hoe het eruit ziet aan de andere kant van de lijn.

Kakelkrant van Sprakeloos 53: Wij dans de mazurka, weliswaar zonder burka!

/ sprakeloosid / 2 reacties

Geërgerd zal onze nationale prins Carnaval, Geert Wilders, een streep moeten zetten in zijn agenda. Groot stond er voor de dagen 19, 20 en 21 februari: VRIJHOUDEN, Vastelaovond in Jocus Riek. Hij had er zin in, misschien wel met een burka door zijn eigen Venlo schuimen. Want welke nadelen zo’n naar kledingstuk ook heeft, met deze kopvodden kan hij toch ongezien en zonder bewaking lekker losgaan. “Anders losgaan.” verbetert hij zichzelf met een verbeten grijns, want vol trots herinnert hij zich ook dit jaar weer de ene Haagse mediahype na de andere rondom zijn persoontje.

Nu moet hij hard zoeken naar een alternatief voor die dagen, want dan zwaait prins Abbie de scepter over zijn Venlo. Jocus Riek is in handen van een Islamiet, een woestijnbewoner. “Laten we met zijn allen toch eens ff normaal doen.” Zomaar wegblijven zonder goede reden kan niet, want Wilders heeft de wind niet helemaal meer in de zeilen. Het zou gezien worden als lafbekkerij, dus een goed alternatief voor zijn afwezigheid moet worden gevonden.

Stuurs kijkt hij voor zich uit. Hij bijt op zijn lip, plukt aan zijn pruik en tikt met een potlood op het venster van zijn raam. Plots komt er uit het donkere brein een geweldig idee. “Ik zal er dan niet zijn, maar de PVV zal van zich laten horen.” Bij gebrek aan democratie en zeggenschap binnen de PVV, bedenkt Wilders dat hij zijn eigen raad van elf naar Venlo zal sturen, als een gezond Nederlands tegenwicht tegen de tsunami van Moslims. Tegenspraak duldt hij niet en onder de kreet: “Alaaf, Alaaf, we zijn Wilder’s slaaf” zullen ze dansen en hossen. “We zullen die Arabieren eens een poepie laten ruiken.”

 

Zijn homo’s veiliger bij ‘kut-Marokkanen’ of Duitse boeren?

/ sprakeloosid / 8 reacties

Vandaag weer zo’n nieuwsbericht waar ik helemaal niets mee kan. ‘Onze’ moslims – het zijn natuurlijk onze moslims als ze ‘positief’ in het nieuws komen – denken genuanceerder over homo’s dan de boer in Duitsland of de gemiddelde Griek. Allereerst denk ik wie bedenkt nu dit onderzoek, maar goed er zijn wel meer bizarre onderzoeken te vinden. Vervolgens vraag ik me af welk doel het dient? Moet ik de Duitse boer nu verafschuwen, of moet ik de ‘kutmarokkanen’ nu gaan vertroetelen? Of zullen we Griekenland toeristisch massaal gaan boycotten, dan kunnen ze hun staatsschuld helemaal nooit meer afbetalen. Eigen schuld, dikke bult, moet je maar iets toleranter zijn ten opzichte van de ‘anders geaarde’ medemens. De Grieken kennen hun eigen geschiedenis kennelijk niet meer. Het is voor mij bevreemdend om de homofobie van de verschillende groepen met elkaar te vergelijken.

Weet je waar ik nu echt nieuwsgierig naar ben. Hoe denken de Noord-Italiaanse boeren over de smakelijkheid van Irish Stew als we dat afzetten tegen de de smaakvoorkeuren van hun Litouwse of Portugese beroepsgenoten. En hoe denken de Italianen anders over Zweedse blondines in vergelijking met Turken of Zuid-Spanjaarden. En wat mij niet het meest intrigeert, zullen Zweedse lesbo’s anders denken over de zojuist overleden Elizabeth Taylor in vergelijking met lesbo’s uit Istanbul of Belgrado.

Volgens mij is er homofobie of geen homofobie. Wat is dan een beetje homofobie? Is dat (citaat van een fundamentalistische imam) dat je homo’s niet meer van een flat gooit, maar dat een bovenwoning voldoet? Ik weet het echt niet, maar van dit soort onderzoek wordt ik niet wijzer.

De hand van Fatima/ Ildefonso Falcones

/ sprakeloosid / 7 reacties

Moslims en christenen, een fijn stel bij elkaar in de huidige tijd, maar zeker ook in het Spanje van de zestiende eeuw. Tegen deze achtergrond heeft Ildefonso Falcones zijn historische roman De hand van Fatima geschreven. Alleen de naam Fatima geeft al beroering in beide geloofsgemeenschappen. Fatima, een veelgebruikte meisjesnaam bij ook hedendaagse moslims en het boegbeeld voor Wilders om tegen te strijden ten faveure van Henk en Ingrid. Maar ook de katholieken hebben veel met de naam Fatima, niet in de minste plaats vanwege de Mariaverschijning in Portugal.

Don Quichot van La Manche door Cervantes geschreven, speelt zich af in dezelfde tijd. De schrijver haalt dit ook aan in zijn werk. De vraag die bij me opkwam, wat is gekker, vechten tegen molens of anderen afmaken om de verering van de juiste God?

  

De hand van Fatima is een boek dat eigenlijk iedere xenofoob van welke religie dan ook zou moeten lezen, om een beetje te begrijpen hoe het niet moet. In dat opzicht is de historische roman van Falcones een heel actueel boekwerk. Vanuit de Vaderlandse geschiedenis weet een ieder dat de Spaanse Inquisitie en voor de Nederlanden met name de Hertog van Alva, een bloederige geschiedenis heeft achtergelaten met zijn Raad van Beroerten. Na het lezen van de hand van Fatima weet ik dat Alva zeker niet de enige is met zeer fundamentalistische kerkelijke leeropvatting met betrekking tot het geloof en vooral ook een genadeloze behandeling van degene die hiervan dreigen af te wijken. Dat was in Nederland al zo waar de Lutheranen en Calvinisten tot ketters werden uitgeroepen. In Spanje was dat niet anders met de daar nog talrijk aanwezige moslims die er na de val van Granada (1492) moesten zien te overleven. Die multiculturele samenleving van Morisken (Moren) en de Spaanse Inquisitie is de achtergrond waarin het verhaal over Hernando (Ibn Hamid) en zijn geliefde Fatima zich afspeelt. En ik kan u verzekeren dat mocht dit boek ooit verfilmd worden dat het een film voor 16 jaar en ouder zal worden. Het is soms ongelooflijk bloederig, maar dat neemt niet weg dat voor mijn gevoel ook zeer goed het tijdsbeeld van Spanje tussen 1568 en pakweg 1630 weergeeft.

De hoofdpersoon Hernando (met als moslimnaam Ibn Hamid) is een zoon van een Moriskische vrouw en een priester, een product van een brute verkrachting. De vrouw trouwt met een man die dit kind eigenlijk niet accepteert. Hernando zal zijn levenlang achtervolgt worden door het dilemma om door de Morisken (zijn eigen volk?) niet geaccepteerd te worden, maar ook door de christenen altijd als een moslim te worden beschouwd. Hij moet net zoals velen in die tijd manoeuvreren tussen het belijden van zijn eigen geloof en zijn trouw zweren aan de enige echte God te weten Allah en tegelijkertijd moet hij opereren als een vroom katholiek (nieuwchristen?) en zich onderwerpen aan de andere enige ware God van de katholieken.

In dit boek zie ik drie lagen die meesterlijk in elkaar overlopen en al naar gelang van de (economische) positie van de hoofdpersoon in meer of mindere mate nadrukkelijk de boventoon voert.

Het allereerst ben ik onder de indruk van de historische beschrijving van de tijdsgeest en de hoeveelheid geschiedkundige feiten die de schrijver etaleert. Met het lezen van het boek heb ik een goede indruk gekregen van de economische en sociale ordening van het Spanje van die tijd, maar ook de onderlinge verhoudingen tussen de bevolkingsgroepen, de verschillende economische lagen en tussen mannen en vrouwen. Het is op dusdanige wijze beschreven dat je echt mee kunt voelen met de hoofdpersonen. Maar ook de internationale verwevenheid tussen de verschillende Europese landen, en daarbuiten, is mij opgevallen en (internationale) politieke feiten worden automatisch meegenomen in het werk van Falcones.

De tweede laag zou ik willen beschrijven als een mengeling van een helden- en liefdesepos, waarbij de liefde tussen Hernando en Fatima eeuwig lijkt, maar hevig op de proef wordt gesteld door de omstandigheden. Bovendien heeft Ildefonso Falcones van de hoofdpersoon een man gemaakt die zich uiteindelijk in alle omstandigheden weet te redden door zijn flexibele intelligente geest, heldhaftigheid en standvastigheid in geloof. Met alleen deze laag zou ik niet tevreden zijn geweest als lezer, maar door de verstrengeling met de historische achtergrond en de zoektocht naar het ware geloof, wordt ook dit enorm spannend en wel bijna 1000 pagina’s lang.

De spirituele en laatste laag dus, waarbij aan de ene kant de onverdraagzaamheid tussen de religies voorop staat, maar waarbij Hernando naast zijn haat jegens de katholieken, ook op zoek is naar de overeenkomsten tussen de beide geloofsovertuigingen. Hij voert deze strijd op macro niveau, maar ook in zichzelf wordt hij regelmatig overrompeld door twijfels. Zijn zekerheid vindt hij in het feit dat er eigenlijk maar één God is, die van Abraham, maar vooral ook de waardering en/of verering van Maria (Maryam) in beide geloven.

De hand van Fatima

La mano de Fátima (2009)

Ildefonso Falcones

Uitgeverij Luitingh-Sijthoff

2010 

Kortom een boek dat niet in een avond is uit te lezen, maar dat je voor een langere periode een schaduwleven geeft naast je eigen leven. Onwillekeurig zitten de verwikkelingen van de hand van Fatima in je poriën. De vragen komen in je op of er zoveel is veranderd sinds de Spaanse Inquisitie en of de mensen daadwerkelijk anders zijn geworden door de Verlichting? Zo zijn er vele vragen die boven borrelen en die qua beantwoording alle kanten op kunnen. Een vraag die ook boven komt is de kwestie of dit boek literatuur is met kapitalen? Ik heb me tijdens het lezen niet kunnen betrappen op bewondering voor een zin of de schrijfstijl in het algemeen. Wel wilde ik vooral door in het verhaal en daarin ligt ook de kracht van het boek. Ik weet trouwens helemaal niet waar goede literatuur aan moet voldoen, wel waar een goed boek aan moet voldoen en dat is helemaal in orde bij De hand van Fatima.

Ildefonso Falcones