Deze zomer las ik Congo van David van Reybrouck, niet op de minste plaats door de prijzen die het boek had gewonnen. Dat stond marketing-uitdagend op een stickertje: Bekroond met de AKO literatuurprijs & Libris Geschiedenis Prijs.

Die laatste prijs is eigenlijk zeer vanzelfsprekend, het staat immers in de subtitel, Congo, Een geschiedenis. Bovendien, ik kan het nu al verklappen, Congo evenaart de klasse van de boeken van Geert Mak ‘Een eeuw van mijn vader’ en ‘Europa’. Voor de liefhebber al voldoende reden om naar de boekwinkel te hollen. Dat David van Reybrouck ook de AKO literatuurprijs heeft gewonnen, pleit vooral voor het lef van de jury. Een ongewone keuze, maar daarom niet minder terecht. Wie meer dan 600 pagina’s weet te boeien met historische feiten, politieke structuren, mondiale verhoudingen en individuele verhalen van bekende en minder bekende Congolezen en anderen in de Congolese geschiedenis, verdient die prijs.

 

David van Reybrouck

Congo, Een geschiedenis

De Bezige Bij, Amsterdam

2011

De opbouw van het boek zorgt ervoor dat ik mijn ervaring gemakkelijk kan delen, maar een samenvatting is een schier onmoglijke opgave. Dat laat ik dan maar. Ook heb ik lang nagedacht hoe ik mijn boekervaring op papier moest krijgen. Nu weet ik het door de recente gebeurtenissen rond de ‘Occupybeweing‘.

Voor mijn gevoel heeft de geschiedenis van Congo, tot op de dag van vandaag, te maken met met geld, het grote geld en het massieve graaien. Dat weet je als je over Afrika spreekt, maar hoe Van Reybrouck dat heeft weten weer te geven, is fenomenaal. Hij begint feitelijk in 1870 met korte uitstapjes naar de periode ervoor, toen de Afrikaanse geschiedenis nog niet op papier stond. De Belgen beginnen een achterhoede gevecht om de gebieden die feitelijk nog niet gekoloniseerd werden en weten uiteindelijk van Belgisch Congo een groot Afrikaans land te maken niet in de minste plaats door een schat aan grondstoffen. Met name dat laatste maakt het land in Centraal Afrika in de moderne mondiale geschiedenis enorm belangrijk, want oorlog betekent behoefte aan grondstoffen. In iedere mondiale oorlog, beide Wereldoorlogen, Koude Oorlog en vele andere brandhaarden in de wereld, werd meteen gevoeld in Congo. Zelden is het ten goede gekomen aan de Congolezen zelf.

De geschiedenis van het land was voor mij compleet onbekend, met uitzondering van een boekwerkje van Jef Geeraert (Gangreen). Een mens kan ook niet alles weten, maar vanaf 1870 is er in Congo duizelingwekkend veel gebeurd. De opbouw van de Belgische kolonie, met daarbij het verlies van de eigen cultuur, of eigenlijk moet men spreken over het verlies van veelheid aan culturen in het land. Belgen gingen zich vestigen in Congo, Congolezen kwamen naar België. Tegen de tijd dat de Belgen door hadden, vanuit Europees perspectief, dat ze koloniale verantwoordelijkheden hadden, begon de dekolonisatie zich al te ontpoppen. En gelijk bijna iedere voormalige kolonie, is de zelfstandigheid niet vanzelfsprekend, in zoverre je over zelfstandigheid kunt spreken met nog steeds economische afhankelijkheid in eerste instantie van het Westen, later ook van Rusland en inmiddels vooral China. Het klinkt stom, maar ik besefte niet hoe ver China al in de hedendaagse Congolese economie is doorgedrongen en hoeveel Congolezen in China bivakkeren met handel. Wederom een blinde vlek die Van Reybrouck bij mij iets heeft belicht. Ook de gekte de leider Mobutu, met vreselijke gevolgen voor zijn bevolking en de diplomatieke ramp die hij moet zijn geweest voor menig wereldleider, wordt inzichtelijk beschreven. Bij Mobutu komt het vergelijk met de Libische leider Khadaffi boven. Hij had vrienden bij de vleet zolang men hem (olie) nodig had, maar gezien zijn wandaden wordt hij meteen verguisd. Zo is het ook Mobutu vergaan.

 

 Drie belangrijke leiders uit de Congolese geschiedenis met in het midden Mobutu, links Kabila en recht Lumumba

David van Reybrouck beschrijft zoveel in zijn boek, dat ik het zeker niet zou aandurven om ook maar een benadering van een samenvatting te maken. Als ik al in één zin zou moeten samenvatten dan is de recente geschiedenis van Congo vanaf pakweg 1870 als volgt de definiëren: ‘Een dramatische geschiedenis van een land, bestaande uit een vele volkeren, dat sinds het contact met de blanken noodgedwongen in de achtbaan van mondiale verhoudingen moest stappen, terwijl het van te voren mogelijk wist dat het louter narigheid zou opleveren qua politieke, economische, humane en culturele structuren.

Ik kan het boek aan iedereen met interesse in geschiedenis, sociologie, economie, psychologie, politicologie en culturele antropologie van harte aanbevelen. Ook voor hen die ‘slechts’ iets willen begrijpen van de positie van ‘zomaar’ en Afrikaans land zou ik zeggen, lees het vooral.

=================================================================

Mijn waardering voor dit boek in een cijfer uitgedrukt: 8

Meer boekervaringen zie ook het overzicht